9 Hiệu Ứng Tâm Lý Rất Hữu Dụng Cho Bạn Trong Cuộc Sống

Tâm lý con người rất phức tạp, nó vừa có tính riêng biệt lại vừa có tính chung, đằng sau mỗi hành vi đều ẩn chứa một bí mật tâm lý kỳ diệu. KNTT giới thiệu 10 hiệu ứng tâm lý hành vi hữu ích nhất sẽ giúp bạn hiểu thêm về hành vi của người khác và của chính mình.

1. Hiệu ứng Nhà tiên tri có thật

Robert Rosenthal – nhà tâm lý học nổi tiếng người Mỹ đã từng làm một thí nghiệm như sau: Ông chia một nhóm chuột bạch thành hai nhóm A và B, nói với người nuôi dưỡng nhóm A rằng những con chuột này rất thông minh, đồng thời nói với người nuôi dưỡng của nhóm B rằng não của những con chuột này bình thường. Vài tháng sau, ông cho hai nhóm chuột này làm một bài kiểm tra giống như mê cung và phát hiện ra rằng nhóm A thực sự thông minh hơn nhóm B, chúng đã có thể ra khỏi mê cung để tìm thức ăn đầu tiên. Ông nghĩ: Hiệu ứng này có thể xảy ra ở người không? Vì vậy, ông đến một trường trung học bình thường, đến một lớp bất kỳ và khoanh tròn một số tên học sinh trong danh sách, sau đó ông nói với giáo viên của những học sinh đó: Những đứa trẻ này rất thông minh. Sau một thời gian, ông trở lại trường và một điều kỳ diệu đã xảy ra: những học sinh ông chọn thực sự trở thành người đứng đầu lớp.

Lý do tại sao điều này xảy ra? Đó là tác dụng kỳ diệu của một một kiểu “ám thị” thần kỳ. Trong cuộc sống, ai cũng sẽ phải chịu những sự ám thị tâm lý thế này, thế kia, những ám thị này đều có mặt tích cực và tiêu cực. Nếu một người tuân theo bất kỳ gợi ý nào trong một thời gian dài, kết quả sẽ trở thành đúng như loại ám thị đó.

2. Hiệu ứng quá giới hạn

Tác giả nổi tiếng người Mỹ – Mark Twain từng nghe một mục sư thuyết giảng trong một nhà thờ. Lúc đầu, ông cảm thấy mục sư giảng rất hay, rất cảm động và ông đã định quyên góp tiền. Nhưng sau 10 phút, mục sư vẫn chưa giảng xong, ông bắt đầu hơi sốt ruột nên quyết định quyên góp một ít tiền lẻ. Sau 10 phút nữa, mục sư vẫn đang giảng nên quyết định không quyên góp nữa. Hiện tượng tâm lý này được gọi là “hiệu ứng quá giới hạn”, nghĩa là khi kích thích quá nhiều, quá mạnh và tác động quá lâu sẽ dẫn đến tâm lý cực kỳ khó chịu và phản kháng.

Hiệu ứng này thường xảy ra đối với giáo dục trong gia đình. Chẳng hạn, khi trẻ phạm lỗi, cha mẹ cứ lặp đi lặp lại điều đó cùng với những lời khiển trách sẽ khiến trẻ đi từ buồn bã, bất an đến nóng nảy, thậm chí chán ghét. Một khi bị “ép” nhiều quá sẽ sinh ra tâm lý phản tác dụng như “Lần sau mình sẽ làm vậy nữa”. Có thể thấy, sự khiển trách, đánh giá của cha mẹ dành cho con cái không được vượt quá giới hạn, đối với con cái chỉ nên “sai một lần, phạt một lần”. Dù muốn nhắc lại cũng không nên lặp lại đơn thuần mà hãy thay đổi góc độ, cách nói. Có như vậy trẻ mới không cảm thấy có lỗi với mình “giữ mãi không bỏ” mà sinh tâm lý thù ghét, nổi loạn.

3. Hiệu ứng Westerners

Nhà tâm lý học Westerners từng giảng một câu chuyện ngụ ngôn: Có một đám trẻ con chơi ầm ĩ cả ngày trước nhà một ông lão. Nhiều ngày trôi qua, ông già không thể chịu đựng được nữa. Sau đó, ông cho mỗi em 10 đồng và nói: “Các cháu đã làm cho nơi này trở nên rất náo nhiệt, làm cho ông cảm thấy trẻ lại rất nhiều, số tiền này thầy thưởng cho các cháu”. Bọn trẻ mừng lắm, hôm sau lại đến, nhưng lần này ông lão chỉ cho mỗi đứa 5 đồng. Những đứa trẻ vẫn thích thú đến chơi vào ngày hôm sau, lần này ông lão chỉ cho mỗi đứa 2 đồng. Thế là bọn trẻ nổi giận nói: “Cả ngày tụi con chỉ được 2 đồng, ông có biết chơi mệt lắm không!”. Sau đó, bọn trẻ không sang nhà ông lão chơi nữa.

Trong câu chuyện này, cách làm của ông lão rất đơn giản, ông đã chuyển động cơ bên trong “chơi vì niềm vui của mình” từ lũ trẻ sang động cơ bên ngoài “chơi vì tiền”, và khi ông lão thao túng yếu tố bên ngoài này cũng đã thao túng hành vi của trẻ.

Hiệu ứng này cũng thể hiện rõ trong cuộc sống thực. Ví dụ, cha mẹ thường nói với con: “Nếu lần này con được 10 điểm, bố sẽ thưởng cho con 100.000”, “Nếu con lọt vào top 5, bố sẽ thưởng cho con một món đồ chơi mới”, v.v. Chắc hẳn người lớn chúng ta không ngờ rằng cơ chế khen thưởng này lại không thỏa đáng, nó sẽ làm cho hứng thú học tập của trẻ giảm dần.

4. Hiệu ứng thùng gỗ

Một cái thùng được làm bằng nhiều miếng gỗ, nếu các miếng gỗ này có chiều dài khác nhau, bạn sẽ thấy rõ: lượng nước trong thùng không phụ thuộc vào những mảnh gỗ dài, mà nó chỉ có thể đầy lên đến chiều cao của chỗ mảnh gỗ ngắn nhất mà thôi.

Thành tích học tập chung của một đứa trẻ giống như một chiếc thùng gỗ lớn, thành tích của từng môn học trong đó là những mảnh gỗ không thể thiếu để làm thùng. Sự ổn định về thành tích tốt của trẻ không thể dựa vào sự xuất sắc (mảnh gỗ dài) ở một số môn học nhất định, mà nên tập trung vào trạng thái tổng thể của nó, đặc biệt ở một số mắt xích yếu (mảnh gỗ ngắn).

Một người không thể xem nhẹ khuyết điểm của mình và của người khác. Nếu bạn muốn ai đó trở nên hoàn thiện hơn, bạn không thể chỉ dựa vào ưu điểm và tài năng của họ mà quên đi những khuyết điểm hay tật xấu của họ, cho dù tưởng chừng như chúng không hề ảnh hưởng gì. Vì dù chỉ một khúc gỗ ngắn cũng đủ làm nước trong cả thùng chảy ra ngoài.

5. Hiệu ứng Hawthorne

Tại nhà máy Hawthorne nằm ở ngoại ô Chicago (Mỹ), công nhân thường xuyên tức giận và bất mãn nên tình hình sản xuất không mấy khả quan. Sau đó, một nhà tâm lý học đặc biệt đã đến đây để làm một thí nghiệm: Trong khoảng thời gian 2 năm, vị chuyên gia này đã nói chuyện riêng với hơn 20.000 công nhân và quy định trong cuộc nói chuyện, vị chuyên gia này sẽ kiên nhẫn lắng nghe mọi ý kiến ​​cũng như những bất mãn của họ đối với nhà máy. Cuộc thử nghiệm cho ra một kết quả bất ngờ: sản lượng của nhà máy tăng đột biến. Rõ ràng, mọi người có rất nhiều thắc mắc hoặc không hài lòng nhưng không phải lúc nào cũng có thể bày tỏ ra ngoài. Sau khi họ nói ra, họ đã được giải tỏa và cảm thấy thoải mái, nhẹ nhàng hơn rất nhiều.

6. Hiệu ứng tăng giảm

Hiệu ứng này trong giao tiếp giữa người với người chính là: Bất cứ ai cũng mong được sự yêu thích của người khác dành cho mình “không ngừng tăng lên” chứ không phải “không ngừng giảm đi”. Chẳng hạn, rất nhiều người bán hàng nắm được tâm lý này của khách hàng, khi cân một món hàng, họ luôn lấy một phần nhỏ để tăng trọng lượng rồi từ từ cho thêm cho đủ lượng khách cần chứ họ không lấy một phần lớn ngay rồi sau đó lại “bớt ra”, mặc dù cả hai cách đều vì đạt đến số lượng khách hàng cần nhưng hành động “thêm vào” sẽ khiến khách hàng cảm thấy hài lòng hơn rất nhiều.

Khi chúng ta phê bình, đánh giá trẻ nhỏ thường khó tránh khỏi tình trạng “khen trước, chê sau”. Trên thực tế, điều này không lý tưởng, tốt hơn là chỉ ra những sai lầm mà chúng mắc phải và sau đó khuyến khích chúng bằng “thành tích” mà chúng đạt được, như vậy trẻ sẽ dễ dàng tiếp thu thập ý kiến ​​​​của bạn và sẵn sàng sửa chữa.

7. Hiệu ứng cánh bướm

Theo nghiên cứu, những luồng gió yếu và nhỏ của một con bướm tình cờ vỗ cánh ở Nam bán cầu kết hợp với vô số yếu tố khác, sau vài tuần đã biến thành một cơn lốc xoáy ở bang Texas (Mỹ). Khi đó các nhà khoa học gọi đây là “hiệu ứng cánh bướm” và lý luận như sau: Một nhân tố xuất phát rất nhỏ, nếu trải qua một thời gian nhất định và tác động cùng với các nhân tố khác, thì hoàn toàn có thể phát triển thành ảnh hưởng vô cùng lớn và phức tạp.

Hiệu ứng này cho chúng ta biết: Đừng bao giờ đánh giá thấp những điều nhỏ nhặt. Một câu nói, một câu chuyện, một hành động nhỏ nếu đúng sẽ có tác dụng tích cực rất lớn, nhưng nếu làm sai, tùy tiện thì tác động tiêu cực cũng lớn không kém.

8. Hiệu ứng đóng ký hiệu

Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Hoa Kỳ do không đủ binh lính nên đã thành lập một đội tù binh để chiến đấu trên tiền tuyến. Mỹ cử một số chuyên gia tâm lý đến đào tạo, động viên những tù nhân này và theo họ ra tiền tuyến

Trong thời gian huấn luyện, các nhà tâm lý học giảng cho các tù nhân rất nhiều và buộc mỗi tuần họ phải viết một lá thư cho người thân nhất của mình. Nội dung của bức thư được chỉ định bởi một nhà tâm lý học thống nhất, mô tả các tù nhân đã thể hiện tốt như thế nào trong tù, họ đã cải tạo bản thân như thế nào… Sau 3 tháng, các tù nhân ra tiền tuyến, nhà tâm lý hỏi họ trong thư rằng họ đã tuân lệnh chỉ huy như thế nào, đã chiến đấu dũng cảm như thế nào… Họ đã trở thành đúng như những gì họ đã viết trong bức thư của họ. Hiện tượng này được gọi là “hiệu ứng đóng ký hiệu”, còn được gọi là “hiệu ứng ám thị”.

9. Hiệu ứng ngưỡng vào

Trong cuộc sống hàng ngày có một hiện tượng như sau: Khi nhờ người khác giúp đỡ, nếu mới bắt đầu yêu cầu quá cao thì dễ bị từ chối, ngược lại nếu lần đầu đưa ra yêu cầu nhỏ. Chà, sau khi những người khác đồng ý, hãy tăng yêu cầu lên, sẽ dễ dàng đạt được mục tiêu hơn. Hiện tượng này được các nhà tâm lý học gọi là “hiệu ứng ngưỡng vào”. Hiệu ứng này cũng được áp dụng khá hiệu quả trong việc giáo dục con cái trong gia đình. Yêu cầu thấp, khi trẻ đã làm đúng, khẳng định và khen ngợi, động viên, sau đó nâng cao yêu cầu sẽ khiến trẻ vui vẻ thực hiện hơn.